W Internecie i innych mediach możemy natknąć się na tysiące fake newsów na wiele tematów, w tym również na temat ciąży. Dezinformacja jest groźna i może wyrządzić szkody. Fałszywe informacje na temat ciąży mogą wzmagać strach w ciąży i mieć wpływ na podejmowane przez przyszłe mamy decyzje zdrowotne, nasilać stres i negatywnie oddziaływać na ich zdrowie psychiczne. Czym dokładnie są fake newsy, w jaki sposób są rozpowszechniane i jak przeciwdziałać dezinformacji? Przedstawiamy porady jak rozpoznawać fałszywe treści na stronach internetowych i pochodzące z innych źródeł oraz jak zminimalizować ich szkodliwy wpływ.
Czym są fake newsy i dlaczego są tak szkodliwe?
Fake newsy to fałszywe informacje, które pojawiają się na stronach internetowych, w mediach społecznościowych, a także w innych mediach, w tym w telewizji. Tego typu treści nie zawsze rozpowszechniane są w złej wierze – wielu użytkowników jest przekonana co do ich prawdziwości i przekazuje zasłyszaną czy przeczytaną informację dalej mając dobre intencje, na przykład chcąc ostrzec inne osoby przed czymś, co wydaje się im zagrożeniem. Nieprawdziwe informacje mogą dotyczyć różnych kwestii, a w dobie wojny hybrydowej stają się realną bronią, która może być wykorzystana do eskalacji nieracjonalnych zachowań, a nawet siania paniki.
Fake newsy mogą mieć postać postów, artykułów, a nawet obejmować całe kanały informacyjne, które przekazują nieprawdziwe lub celowo przeinaczone dane czy wiadomości. Mogą być one całkowicie fałszywe lub prezentować fakty wybiórczo, tak by pasowały do założonej z góry tezy. Najbardziej wyrafinowanym rodzajem fake newsów jest cytowanie fragmentów wypowiedzi ekspertów w danej dziedzinie w taki sposób, że zmieniony jest sens ich słów i wypowiedź wspiera tezę, pod którą dany specjalista wcale by się nie podpisał.
Według badań, połowa użytkowników internetu natrafia na fałszywe informacje, jednak jedynie 25% z nich sprawdza prawdziwość przeczytanych treści.* Ponadto, ludzki umysł zapamiętuje fałszywe informacje na długi czas po tym, jak zostaje ogłoszone, że są one nieprawdą,** To zaś sprzyja powtarzaniu ich i rozpowszechnianiu błędnych przekonań w społeczeństwie na jeszcze większą skalę.
Jak sprawdzić wiarygodność informacji o ciąży i nie tylko?
Najlepszą formą ochrony przed fake newsami jest zasada ograniczonego zaufania i samodzielne sprawdzenie informacji przy wykorzystaniu rzetelnych źródeł. Przede wszystkim warto zweryfikować źródła, na jakie powołuje się autor artykułu czy wpisu. Nie zawsze jest to możliwe dla laika, ale można porównać tezy stawiane w artykule czy poście z wiedzą przekazywaną na stronach cieszących się dobrą opinią. Zaleca się też ostrożnie podchodzić do wszelkich treści pisanych w emocjonalnym tonie, gdzie fakty nie są oddzielone od opinii, a wypowiedzi i cytaty dobrane są tak, by wspierać z góry założoną tezę. Obiektywne treści powinny prezentować różne punkty widzenia, a jeśli optują za jakąś tezą, powinna być ona poparta mocnymi, najlepiej naukowymi, dowodami. Jeśli nie mamy pewności, czy dana informacja jest prawdziwa, a na przykład wzbudziła nasz niepokój, warto przeczytać, co na ten temat mają do powiedzenia eksperci. Można skorzystać z bazy artykułów naukowych dostępnej online lub na zweryfikowanych stronach, które zajmują się daną tematyką. Podejrzenia powinny wzbudzić wszystkie treści, które napisane są w sposób niespójny, tendencyjny czy w bardzo emocjonalny sposób.***
Mity na temat ciąży – przykłady
Najczęściej powtarzane dezinformacje o ciąży i połogu dotyczą szkodliwego wpływu szczepień. Mity o szczepieniach w ciąży są bardzo niebezpieczne, ponieważ przyszła mama jest szczególnie podatna na stres ciążowy związany z realnymi i wyimaginowanymi zagrożeniami odnośnie zdrowia jej i dziecka. Jeśli kobieta w ciąży przeczyta na internetowych stronach wzbudzające zaufanie i poparte pseudonaukowymi „dowodami” treści mówiące o szkodliwości szczepień ochronnych, w jej głowie mogą powstać wątpliwości, czy powinna narażać swoje nienarodzone lub dopiero co urodzone dziecko na różnego typu powikłania. Może to doprowadzić do podjęcia decyzji o zaniechaniu szczepień. Tym samym chęć ochrony dziecka może spowodować realne zagrożenie dla jego zdrowia, a nawet życia – szczepienia rekomendowane dla kobiet w ciąży oraz dla noworodków i niemowląt mają przecież chronić przed zachorowaniem na groźne choroby! Ryzyko zachorowania związane z ich zaniechaniem przewyższa korzyści wynikające z uniknięcia możliwych powikłań poszczepiennych, o czym fake newsy oczywiście nie wspominają.
Inny przykład fake newsów nieprawdziwe informacje o porodzie i niesprawdzone wiadomości o błędach lekarskich mające na celu wywołanie stresu i mogące doprowadzić do unikania wizyt kontrolnych i badań prenatalnych. To podwójnie niekorzystna sytuacja, ponieważ ma negatywne skutki dla psychiki przyszłej mamy (generuje stres) oraz może spowodować realne zagrożenie dla ciąży i rozwoju maluszka. Wizyty kontrolne i badania są po to, by w porę wykryć ewentualne nieprawidłowości i pomóc, nie by zaszkodzić mamie czy dziecku.
W Internecie można też natknąć się na całkowicie absurdalne wiadomości, na przykład informacje na temat innowacyjnych metod leczenia chorób i dolegliwości, które mogą pojawić się podczas ciąży. Nie należy dawać im wiary, a już na pewno nie wolno eksperymentować z ich stosowaniem bez konsultacji z lekarzem. Może to mieć bardzo poważne i zdecydowanie niekorzystne skutki, przy czym osoby rozpowszechniający takie fake newsy prawdopodobnie nie poniosą żadnej odpowiedzialności. Przeglądając internet czy czerpiąc informacje z innych źródeł należy zachować daleko posuniętą ostrożność – żyjemy w epoce dezinformacji i manipulacji medialnej, o czym nie wolno zapominać dla własnego dobra. W czasie ciąży chodzi także o dobro dziecka, więc stawka jest podwójna. Konsultacja lekarska w ciąży w razie jakichkolwiek wątpliwości jest najbardziej rozsądnym rozwiązaniem.
Dezinformacja w ciąży – jak można jej przeciwdziałać?
Fake newsy, czasem absurdalne, przyciągają uwagę internautów – w końcu znalazłaś się tutaj, by przeczytać nasz artykuł o dezinformacji, bo zaciekawił cię ten temat.
Postanowiliśmy podjąć działania mające na celu zwalczanie dezinformacji w zakresie tematyki ciążowej, ponieważ dotyczące jej fake newsy mogą skłaniać kobiety w ciąży do podejmowania nieodpowiednich decyzji dotyczących zdrowia, nasilać stres i negatywnie oddziaływać na ich psychikę. W Szkole Rodzenia Prenalen będziemy prezentować wiarygodne informacje dla przyszłych mam i treści mające na celu zwalczanie dezinformacji dotyczącej dziedziny, którą się zajmujemy. Nasza misja to dostarczanie rzetelnych, sprawdzonych informacji opartych na najnowszych badaniach i wiedzy specjalistów cenionych w swoich dziedzinach.
Chcemy sprowokować naszych odbiorców do samodzielnego myślenia i zwiększonej czujności oraz zachęcić do poszukiwania merytorycznej wiedzy i sprawdzania źródeł pozyskiwanych informacji. A, co za tym idzie, chcemy dbać o ich zdrowie psychiczne, które gra bardzo dużą rolę w okresie ciąży, jak i po niej.
Bibliografia
* How many people verified online information in 2021? Eurostat News 2022
Available at: https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/ddn-20211216-3
**Power from Statistics: data, information and knowledge report, Eurostat 2018
Available at: https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-statistical-reports/-/ks-ft-18-005
